Onverzettelijke gentleman die brandt van eerzucht

Heeft de bal wel of niet de doellijn van PEC gepasseerd? Opgewonden Feyenoorders stuiven naar de scheidsrechter. In de kolkende Kuip staat trainer Giovanni van Bronckhorst kaarsrecht langs de lijn, de handen diep gestoken in de zakken van de strak gesneden winterjas, stoïcijnse blik.

Hoffelijk, intelligent, rustig en zachtaardig wordt hij genoemd: een heer. Het beschaafde gezicht van een club met rauwe trekken. Blinde haat kan in Rotterdam van de tribunes golven, Feyenoordsupporters kunnen flink tekeer gaan, ook buiten het stadion.

Na een korte winterslaap begint de Eredivisie komend weekeinde aan de tweede helft van het seizoen. Feyenoord is lijstaanvoerder, het hele seizoen al, en staat vijf punten los van Ajax, de aartsrivaal uit Amsterdam. Het landskampioenschap lonkt, het zou het eerste zijn in achttien jaar.

Van Bronckhorst (41) is harder dan menigeen denkt en brandt van eerzucht. De totale overgave die hij als voetballer had, eist hij van zijn spelers. Bang om op te treden is hij niet. Publiekslieveling Dirk Kuijt zet hij op de bank als hij dat nodig vindt.

Met de onhandelbare spits Colin Kazim-Richards die een journalist had bedreigd, rekende Van Bronckhorst genadeloos af: die kon vertrekken. Ook met het supertalent Jean-Paul Boëtius was hij snel klaar toen die een basisplaats claimde. Ook die mocht weg.

Bert van Marwijk, die Van Bronckhorst bij Feyenoord en Oranje onder zijn hoede had: 'Als je het zo lang op zo'n hoog niveau uithoudt in de voetballerij, lukt je dat niet met alleen maar een heer te zijn, geloof mij nou. Hij was ook weleens minder heer, maar dat deed hij onopvallend. Je moet de wil hebben ten koste van alles te winnen. Dat deed hij met een lach, misschien typeer ik hem zo het best.'

Ook Leo Beenhakker is trainer geweest van Van Bronckhorst. 'Er zit genoeg temperament in, ook als voetballer was hij onverzettelijk. Hij is een winnaar. Samen met zijn assistenten Van Gastel en Wouters, die als voetballers ook het bloed in hun schoenen liepen, vormt hij het trio winnen, winnen, winnen.'

Zijn grootouders van moederskant werden geboren op de Molukken. Opa was militair bij het KNIL, het Koninklijk Nederland-Indisch Leger. Toen Indonesië in 1949 onafhankelijk werd, kwamen de Molukse soldaten op dienstbevel naar Nederland. De belofte dat ze zouden terugkeren naar een onafhankelijk Molukken heeft Nederland nooit ingelost.

Molukse zaak

Zijn opa en oma werden ondergebracht in het voormalige concentratiekamp Westerbork, daar werd zijn moeder geboren. Later vertrok de familie naar Krimpen aan den IJssel, waar Giovanni opgroeide en nog altijd woont. Zijn vader heeft een Molukse moeder en een Indische vader, zij werden na de onafhankelijkheid gerepatrieerd naar Nederland.

Van Bronckhorst heeft zich in het openbaar altijd op de vlakte gehouden over de Molukse zaak. 'Het ideaal van een eigen staat is denk ik niet meer haalbaar. Maar de essentie van het ideaal is wel degelijk aanwezig bij mij', zei hij tegen Voetbal International.

In een uitzending van het tv-programma De Wandeling brak Van Bronckhorst toen hij over zijn grootouders sprak. 'Ik weet wat mijn grootouders hebben opgegeven. Ze zijn naar Nederland gegaan om ons een betere toekomst te geven. Wat ik allemaal heb bereikt, is daar begonnen', zei hij geëmotioneerd. 'In het respect voor zijn grootouders herken ik de Molukse jongen. Hij heeft zijn afkomst nooit verloochend, hij is een Nederlander van Molukse origine. Giovanni is erin geslaagd te dealen met meerdere loyaliteiten', zegt zijn vriend en voormalig presentator van het radioprogramma Langs de Lijn, Rocky Tuhuteru.

Op de Molukken is Van Bronckhorst een held, zijn populariteit daar is bijna beangstigend. Toen Tuhuteru hem in 2011 naar Indonesië vergezelde om de Giovanni van Bronckhorst Foundation (zie kader) te presenteren, zijn ze alleen naar Jakarta geweest omdat Van Bronckhorsts veiligheid op de Molukken niet kon worden gegarandeerd. De autoriteiten waren bevreesd dat hij uit enthousiasme onder de voet zou worden gelopen.

Van Bronckhorst is met straffe hand opgevoed, op zijn Moluks. 'Ik moest altijd u zeggen en dat soort dingen.' Vaders wil was wet. Die zei: 'Je komt zo laat thuis, want je moet morgen spelen.' Tuhuteru: 'Je vader bepaalde wat er gebeurde. Het waren mededelingen, geen gesprek, laat staan een overleg.'

Zijn ouders hadden alles over voor zijn voetbalcarrière en stimuleerden hem nooit op te geven. Giovanni's eerste club was LMO, Linker Maasoever, soms maakte hij tien goals in een wedstrijd. Hij speelde er een jaar en stapte over naar de jeugdopleiding van Feyenoord, waar hij zijn kunsten op de open dag niet hoefde te vertonen. Zijn naam was hem vooruit gesneld.

Feyenoord (dat hem vier maanden uitleende aan RKC), Glasgow Rangers, Arsenal, Barcelona, elke keer ging hij een tree hoger. Van Bronckhorst stippelde zijn loopbaan zorgvuldig uit en debuteerde pas op zijn 20ste in het eerste van Feyenoord. Twee jaar voordat hij uitvloog, ging hij niet in op de avances van Bayern München ('te vroeg'), Ajax en PSV had hij eerder afgewimpeld.

Lionel Messi noemde hem de beste linksback van de wereld. Hij was een voorbeeldprof. Geen praatjes, geen affaires, niet eens een akkefietje. Op trainingskampen las hij boeken en keek hij naar Discovery Channel.

Toen Glasgow Rangers in 1998 achttien miljoen gulden (acht miljoen euro) voor hem betaalde, was hij de eerste om toe te geven dat je met dat geld veel zinvollere dingen kunt doen. Zo bleef hij het ook raar vinden een poster van drie meter hoog van zichzelf te zien als hij een sportzaak binnen wandelde.

Hij is geen geboren leider, niettemin maakte Bert van Marwijk hem aanvoerder van Feyenoord en Oranje. Hij bewaakte de sfeer, gemeenschapszin zit erin gebakken, dat zijn zijn Molukse roots. Teamgeest ontstaat door respect voor elkaars kwaliteiten, was zijn credo.

Tuhuteru: 'Hij is dienstbaar, speelt geen spelletjes en explodeert waar nodig, zo voetbalde hij ook. Bij Barcelona heeft hij de longen uit zijn lijf gerend voor Ronaldinho. Gio trok op links de boel uit elkaar waardoor Ronaldinho de ruimte kreeg zijn genialiteit te etaleren.'

De gentleman van Feyenoord, vader van twee jongens, steekt zich in strakke pakken. Tuhuteru: 'Of hij ijdel is? En niet zo'n beetje, welke Molukker is dat niet? Hij is scherp op zijn kleding. Ik zie zijn hand in de clubkostuums van Feyenoord. Goede snit, goede kleur, die gasten zien er prima uit.' Hugo Camps in NRC: 'Buiten het voetbal een afgeborstelde heer voor gala's en liefdadigheid.'

Kinderen die om een handtekening vroegen, liep hij niet voorbij. Daar had hij een even simpele als ontroerende reden voor. 'Een kind mag toch niet denken dat zijn idool eigenlijk een klootzak is', zei hij tegen Nieuwe Revu in de tijd dat hij in Glasgow speelde. Zijn shirt, rugnummer 8, verkocht het best.

Communicatief vaardig wordt hij genoemd, de trainer Van Bronckhorst blinkt uit in gemeenplaatsen, een vaardigheid die hoog scoort in het betaald voetbal. Na de 3-0-overwinning op PEC, broodnodig na twee gelijke spelen en een nederlaag, kwam hij niet verder dan de dooddoener 'Het beste dat je kunt doen is een overwinning, voor de punten en voor het gevoel'. Aanvoerder Dirk Kuijt gaf vervolgens inhoudelijk commentaar op de wedstrijd.

Dat hij trainer zou worden hield hij in 2005 voor onmogelijk. 'Ben ik het type niet voor', zei hij tegen Panorama. 'Misschien dat ik wat in de horloges ga doen. Of een leuk lunchcafé in Rotterdam.'

Hoofdcoach was hij nooit geweest toen hij in 2015 aantrad bij Feyenoord. Niet van een jeugdploeg, niet van een tweede elftal, niet van een club uit de eerste divisie. 'In Gio we trust' was de hashtag op Twitter toen hij was benoemd bij Feyenoord.

In zijn eerste jaar als hoofdtrainer raakte Feyenoord halverwege het seizoen de weg kwijt en leed het zeven nederlagen op rij, een diepterecord van de club die nooit eerder dan vijf keer achter elkaar had verloren. Met de week werd hij kleiner, maar hij bleef rechtop staan.

Waar een andere trainer allang was weggejaagd, behield Van Bronckhorst, kind van Feyenoord, het vertrouwen. Al zat hij dicht tegen ontslag aan, dacht hij zelf.

Van Marwijk: 'Als je zo'n moeilijke periode bij Feyenoord overleeft, ben je door de wol geverfd. Dan hoef je voor niks en niemand nog bang te zijn. Hij heeft in een jaar geleerd waar andere trainers tien jaar over doen.'

Van Bronckhorst bleef zichzelf, deed geen gekke dingen en accepteerde de geslepen Dick Advocaat als adviseur naast zich. 'De voetballerij is een wereld van grote ego's. Maar als jij de kans krijgt om iemand erbij te krijgen van wie je zoveel kan leren, dan moet je dat altijd doen', zei hij tegen het AD. Typisch Van Bronckhorst.

Zijn vriend Tuhuteru: 'Gio heeft geen vijanden. Ik heb met hem door Amsterdam gelopen, hij kreeg niet één verwensing naar zijn hoofd geslingerd.'