Friends in Business
22-09-2016 - Redactie

Jan Rotmans: ‘Rotterdam heeft weer een groot verhaal nodig’

Jan Rotmans. Professor doctor ingenieur. Transitiedeskundige. Ondeugende wetenschapper, kantelende ondernemer, confronterende friskijker, notoire dwarsdenker. Nagel aan de doodskist der gezapigheid. Internationaal vermaard, lokaal geworteld. In vier edities van Friends in Business duidt hij de grote transities in onze maatschappij, telkens in interactie met een aantal Friends.

‘Ik kijk vooral naar de lange termijn, door de tijdgeest heen. Als je de grote structurele veranderingen, de schommelingen in de conjunctuur én het nieuws van alledag met elkaar verbindt, dan zie je de dingen echt gebeuren. Ik maak die puzzel telkens weer.

Ik heb tien jaar geleden gezegd: “Als Shell zo doorgaat, bestaan ze niet meer in 2025.” Daar werd hard om gelachen. Nu niet meer. Als je in deze tijd van disruptie blijft doen wat je altijd deed, heb je straks geen verdienmodel meer. Dat geldt voor elke onderneming en het komt allemaal sneller dan je denkt.

In de 19e eeuw was de gemiddelde levensduur van een bedrijf 50 jaar. 20 jaar gelden nog 25 jaar. Nu nog maar 15 jaar! Je ziet het gewoon gebeuren. 50 tot 60 procent van de huidige ondernemingen is er over 10 jaar niet meer. En dan neem ik het nog ruim…

‘60 procent van de ondernemingen is er over 10 jaar niet meer’

Disruptie is een snelle, heftige, radicale verstoring van de markt omdat er betere alternatieven komen. Neem de Rotterdamse haven. Twintig jaar geleden waren we de grootste, tien jaar geleden nummer twee. En weet je waar we nu staan? Elfde! En als we zo doorgaan over twintig jaar nummer veertig! We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk.

Voor mij is niet de vraag óf er nog een economische crisis komt, maar hoe lang het nog duurt. In Italië liggen de banken al op hun gat. Daar hebben ze er 600 van. Van de vier grote banken in Nederland gaan er in de komende jaren twee onderuit. De Rabobank ligt eigenlijk al aan het infuus. ING ook. En misschien zijn die crises ook wel nodig om écht anders te gaan denken en handelen.

Misschien is het ook het beste als de populisten een keer echt aan de macht komen. Die gaan er een puinhoop van maken en juist dat kan ons tot het inzicht brengen dat er geen kant-en-klare, eenvoudige oplossingen zijn. En dat de enige weg is: investeren in de nieuwe samenleving en de nieuwe economie!

Ik ben wel een optimist: op langere termijn wordt het leven echt beter. Maar op korte termijn wordt het moeilijk. Reken me niet af op een jaartje, maar ik voorzie nog tien jaar chaos.

'Machtsverschuiving, dat is ook een kernwoord. Wereldwijd. Kijk naar China. Als je daar één keer bent geweest, kom je heel anders terug in Rotterdam. Dan denk je: "Wat gaat het hier allemaal traag." In de 19e eeuw was Europa nog zo'n voorbeeld voor de rest van de wereld. Nu zijn we een soort openluchtmuseum aan het worden.'

'Het centrum van Rotterdam is mislukt. Te veel nadruk op mobiliteit en bedrijvigheid. Te weinig op gezelligheid en de menselijke maat. Het nieuwe centrum komt in het oude havengebied, achter de Erasmusbrug. Daar kunnen 100.000 à 150.000 mensen wonen.'

We hebben in Rotterdam wel alles om ook in de nieuwe wereld succesvol te kunnen zijn. Als je een visie hebt, een goed plan maakt en een aantrekkelijk ondernemersklimaat schept, dan kan je, op een termijn van tien jaar, die transitie beïnvloeden. Eindhoven is daar een goed voorbeeld van. Shanghai ook. Maar in Rotterdam hebben we dat plan nog niet!

‘Het centrum van Rotterdam is mislukt’

We moeten weer een groot verhaal maken. Dat hebben we in de geschiedenis drie keer gehad: met het graven van de Nieuwe Waterweg en de havens in de stad, met de wederopbouw en met de introductie van de containeroverslag.

En we moeten groter gaan denken. Rotterdam heeft 600.000 inwoners. In China hebben ze 100 steden van een miljoen inwoners of meer. Vanuit China is Rotterdam een dorp. De Rotterdamse haven moet één haven worden met Antwerpen en Amsterdam.

De nieuwe Kuip. Ook zo’n voorbeeld. Daar ben ik ook bij betrokken. Als je topdown een stadion laat maken door Rem Koolhaas… Ik noem ‘m soms Ramp Koolhaas, want hij plugt gewoon zo’n gebouw neer. Je moet het wel inbedden in de omgeving. Op Zuid wonen 80.000 jongeren, tot en met achttien jaar. Daar zitten bijna geen Feyenoordsupporters bij. Meer Fenerbahce en Galatasaray.

Zuid heeft nog steeds enorme sociale en economische problemen. Zo’n stadion moet wel een impuls geven en bijdragen aan de oplossing voor de problemen daar. Als je zo’n stadion neerzet zonder dat het een band heeft met Zuid en met die jongeren, kan je het net zo goed in de woestijn zetten.

Die discussie over 10.000 stoeltjes erbij. Klein denken! Calimero! Je moet nu weer de schaalsprong maken die ze bij de bouw van het huidige stadion maakten. Visionair denken! In de jaren 30 bouwden ze De Kuip. Voor 65.000 mensen. Veel supporters waren daar toen tegen. Die vonden dat grootheidswaanzin. Maar een paar visionairs zagen het wel, zoals Van Beuningen en Van Zandvliet. In deze tijd zou zoiets betekenen dat je een stadion van minstens 100.000 mensen neerzet. Die moderne stadions kun je trouwens ook makkelijk aanpassen en indikken. Kijk maar naar Londen. Daar kan je gewoon een ring van af halen.

En dat kruidenieren over die 10.000 parkeerplaatsen… Een stadion zet je neer voor 100 jaar. Over tien jaar hebben veel mensen geen auto meer, maar huren ze een zelfrijdende auto. Geen enkel modern stadion heeft nog veel parkeerplaatsen. Kijk naar New York, Londen, München.

Eric Gudde heeft Feyenoord gered. Een geweldige vent! Maar er is bij Feyenoord nu behoefte aan een visionair. Ga voor die 100.000 toeschouwers! Op de mooiste locatie, aan de Maas! Dan bouw je een wereldwijd icoon! Je hebt een Van Zandvliet nodig, een Kieboom. Cees de Bruin zit er nu. Die heeft twee miljard. Maar hij investeert niet in een nieuw stadion. Van Beuningen deed het wel. We hebben een paar van die mannen nodig, met kloten en een beetje geld.

‘Het is niet de vraag óf er nog een economische crisis komt, maar hoe lang het nog duurt’

Nog even terugkomen op die auto’s… We gaan van bezit naar gebruik. Als je straks een auto nodig hebt, komt die zelf voorrijden. Heb je ‘m niet meer nodig, rijdt hij vanzelf weg. Airbnb is de grootste vastgoedmagnaat ter wereld. Wat hebben ze niet? Vastgoed! Über wordt de grootste taxi-organisatie van de wereld. Wat hebben ze niet? Taxi’s! Bezit wordt steeds meer een nadeel. Er komen generaties aan die daar niet meer aan hechten. We moeten gaan redeneren vanuit hun perspectief.

Een Tesla zien wij nog als een auto. Maar het is een computer en een energiecentrale. Over vijf jaar koppel je je Tesla aan je huis. Die kan energie voor je opwekken of juist opslaan. Het is bijna Cruyffiaans:“Je ziet het pas als je het door hebt.” In Rotterdam hebben ze het nog niet gezien. Ik heb zo’n Tesla, maar ik moet gewoon zes tot acht maanden wachten op een oplaadpaal.

Tegen elk bedrijf dat ik adviseer, zeg ik in de basis twee dingen: “Je moet geld blijven verdienen om te overleven én je moet iets opzetten waarmee je over vijf of tien jaar geld kan gáán verdienen. Als je dat laatste niet doet, word je Kodak of V&D.

Kijk naar autodealers. Je ziet in alle ketens dat dat soort tussenpersonen eruit worden gehaald. Door die digitale platforms. Twintig jaar geleden waren er in dit gebied twintig Opeldealers van zeventien eigenaren. Nu zes van één eigenaar en dat gaat nog verder omlaag. Je moet de connectie aangaan met partijen die zich bezighouden met speciale vormen van vervoer. En diensten rondom de auto gaan aanbieden. Want er blijft ook een groep klanten die contact wil, hoogwaardige service zoekt, die beleving komt kopen, producten die passen bij hun identiteit.

Dat breng je ook niet meer onder de aandacht via advertenties of tv-reclames, maar via bloggers en vloggers. Influencers die worden ingehuurd door de grote merken. Dat zijn de helden van de nieuwe generaties.

Mijn advies is: “Wees niet bang voor de toekomst, maar je moet wel mee gaan met de verandering!” Dat is een worsteling, maar er is geen alternatief. Als je blijft doen wat je deed, ga je het niet redden!’